Sist oppdatert 31. mars 2007 av TEG
Kommentarer til denne siden.
UiB : Juridisk Fakultet : eksamen : 2. studieår : JUS124
Nynorsk:
I
Studentane bør sjå at det her er tale om ein serleg råderett (servitutt) til fast eigedom som er stifta ved avtalen av 1947. Sakstilhøvet har for så vidt det gjeld den fiberoptiske kabelen klare likskapstrekk med saka i RG 2001 s. 924. Det kan ikkje krevjast at studentane kjenner denne domen. Dei som eventuelt kjenner domen vil kunne ha ein fordel, men generelt må hovudvekta leggjast på kor godt studentane drøftar spørsmåla ut frå dei kjeldene og det faktum som ligg føre. Det er også skilnader i faktum ved at retten i domen var stifta ved oreigning, medan det i dette tilfellet er tale om ein avtale, og formuleringa er noko annleis.
Råderettslova § 1, 2 fastset at lova vik for avtale. Avtalen går her ut på rett til framføring av kraftleidning. Det er då vanskeleg å kunne byggja retten til framføring av fiberoptisk kabel på avtalen direkte. Avtalen gjeld framføring av kraftkabel. Det kan reisast spørsmål om avtalen her er uttømande, slik at den forbyr anna utnytting, eller om dette blir ei vurdering etter råderettslova § 2. Det er neppe grunnlag for å tolka avtalen slik at den inneber eit forbod mot at retten kan utnyttast til andre formål som fell inn under råderettslova § 2. Avtalen fastet ein rett til det som var aktuelt i 1947, og avgrensinga av kva retten går ut på må fastetjast på grunnlag av råderettslova § 2. Studentar som kjem til at avtalen inneber ei avgrensing av kva retten går ut på, som gjer at det ikkje er aktuelt med vurdering etter § 2, må likevel drøfta subsidiært kva som ville fylgja av § 2.
Råderettslova § 2 fastset at rådvaldet over eigedomen ikkje må nyttast slik at det ”urimeleg eller uturvande” er til skade eller ulempe for den andre. Etter andre stykket skal det i vurderinga av kva som er urimeleg leggjast vekt på kva som er formålet med retten og kva som er i samsvar med tida og tilhøva.
Eit prinsipielt spørsmål som er reist nokså tydeleg i oppgåva, er kor sterkt bunden ein er til formålet med retten. Det er nokså klart at telekommunikasjon er eit anna formål enn kraftoverføring. Spørsmålet blir difor om råderettslova § 2 kan grunngje ein utvida rett.
Kabelen fører ikkje til sterkare ulemper enn tidlegare, og den ferdsle som er naudsynt i samband med monteringa vil ikkje overstiga det som gjerne trengst ved inspeksjon og vedlikehald av leidninga. Det er eit pluss hvis studentane får fram at ein rett til kraftleidning også må omfatta rett til ferdsel for inspeksjon og vedlikehald. Avtalen nemner også drift av leidninga.
Det kan nok reisast tvil om kor langt ein kan gå ut over det uttalte formålet med retten. Det må likevel leggjast til grunn at når det er i samsvar med tida og tilhøva og ikkje til nemnande ulempe, vil eit så nærliggjande formål som i dette tilfellet, bli akseptert som ein del av retten.
Spørsmålet om kva vekt det skal leggjast på at retten vart gjeve utan vederlag er eit avtalerettsleg spørsmål, men det er lagt til grunn at studentane kan få spørsmål om fag dei har hatt på tidlegare kurs.
Det må vera eit klart utgangspunkt at kraftlaget har har fått ein rett til bruk av eigedomane og at det ikkje kan leggjast særleg vekt på at retten er gjeven vederlagsfritt. I klare grensetilfelle kunne dette vore eit moment, men neppe i høve til spørsmålet om kabelen.
Dette er også eit spørsmål om kva det er høve til etter råderetten.
Formålsdiskusjonen kan stilla seg noko annleis her, sidan det ikkje er tale om framføring av kabel, men ein installasjon av anna slag. Likevel er det også her eit element av infrastruktur for tenester for offentligheten, sjølv om det er ein privat eigar. Her kan ein nok lettare koma til at dette ligg utanfor formålet, men truleg vil også dette passera. Det kan tenkjast at det momentet at avtalen var inngått utan vederlag for retten, kan føra til at dette spørsmålet stiller seg litt annleis for linkstasjonen enn for kabelen.
Vidare er det her spørsmål om linkstasjonen er urimeleg eller uturvande til skade eller ulempe, ved at den nye installasjonen fører til litt meir tap av utsikt, eller kanskje meir forstyrring av usikten.
Studentane bør få fram at heimelen for vurderinga også her er råderettslova § 2. Eg har fått nokon tilbakmeldingar om at enkelte har vore usikre på om det her er grannelova som skal nyttast. Det er klart råderettslova som gjeld, sidan dette er på same eigedom, men det kan henda at nokon av vurderingmomenta her vil kunne hentast frå granneretten. Det er likevel skilnad i vurderinga av kva eigaren må tola frå ein servitutthavar og frå ein granne.
Det må aksepterast begge resultat, men underteikna meiner at Peder Ås neppe ville ha vunne fram.
Det sentrale er at studentane får fram kva som er vurderingskriteria og seier noko om korleis dei bør avvegast.
Retten til ferdsel vil vera ein aksessorisk råderett, knytt til retten til å ha kraftleidningar over eigedomen. Det er nokså klart at det må vera rett til å ferdast fram til og langs kraftlina og å foreta reparasjon og utskifting av kablar og master. Om aksessoriske rettar generelt sjå Falkanger s. 197.
Slik det er framstilt i oppgåva, vil ein vanskeleg kunne seia at ferdselsretten er overskriden ved den ”meirferdsle” det kan bli tale om her. Dersom Vestkraft AS først har rett til å montera fiberoptisk kabel og linkstasjon, må dei ha rett til å ferdast på eigedomen for å gjennomføra dette.
II
Her vart det under eksamen presisert at det i første avsnitt på s. 3 skal gå fram at Pål Bjelke var farfar til Jens Bjelke, utan at det har noko å seia for oppgåva.
Oppgåva reiser to hovudspørsmål. Det første er om avtalen inneber overføring av eigedomsrett. Det er stifta ein langvarig festerett (bruksrett) ved innbetaling av ein eingongssum. Slike tilhøve kan ofte ha vore ein måte å skjula ei eigedomsoverføring på.
Utgangspunktet vil som ved all tolking vera ordlyden i det dokumentet som ligg til grunn for tilhøvet, om noko slikt finst. Det som likevel er på det reine er at ein ikkje kan leggja avgjerande vekt på kva tilhøvet er kalla i det einskilde tilfellet. Det er ikkje uvanleg at det som eigentleg er eigedomsoverføring framstår utad som ein bruksrett, brukspanterett, festerett eller liknande.
I RG 1958 s. 293 er referert eit tilfelle der ein person ved "festeseddel" fekk festerett for seg og sine etterkomarar "uopsigeligt" til ein skogteig for 20 øre i årleg avgift. Retten la til grunn at festesetelen i realiteten innebar ei eigedomsoverføring, og at festeavgifta var oppgjort ved ein eingongssum ein gong for alle. Det vart særleg lagt vekt på at retten var uoppseieleg og gjaldt også for etterkomarane til festaren. Også her var det påvist at det i distriktet ikkje var uvanleg å bruka bortfeste som form sjølv om det i realiteten var tale om ei eigedomsoverføring (sjå særleg s. 297).
Rt. 1962 s. 686 gjaldt eit tilfelle der ein person fekk besittelsen og bruksretten til ein særskilt matrikulert eigedom ved "Pantebrev" frå 1873. "Pantetiden" var fastsett til 99 år. "Forpagtningsretten" var uoppseieleg i denne tida. Vederlaget kr. 400 rdr. var oppgjort med ein eingongssum. Høgsterett kom til at det her i realiteten hadde skjedd ei eigedomsoverføring.
I Rt. 1971 s. 1, vart resultatet motsett. Det gjaldt også her pant på 99 år for eit lån på 100 rdr. Her var det avtalt at bruket ved utløpet av denne tida skulle kunna løysast inn for 300 rdr.
I Rt. 1975 s. 272 kom derimot fleirtalet i Høgsterett (3 - 2) til at brukspantsetjing av to mindre skogteigar for 99 år for eit lån på 100 rdr. innebar ei eigedomsoverdraging. Brukspantet hadde 5 gonger vike prioritet for andre panterettar. Dessutan lagt vekt på den rettshistoriske bakgrunnen og på at det ville ha lita meining å avtala rett til innløysing av to avsides og små skogteigar etter så lang tid.
Rt. 1919 s. 840 gjeld eit tilfelle der det vart opplyst at det var nokså vanleg at ein i nedre Telemark overførte eigedomsretten til parsellar mot årleg avgift "altsaa uden anden (kontant) kjøpesum". Sjå også Lid s. 5 - 6 og RG 1958 s. 293, referert ovanfor.
Rt. 1916 s. 401 er også av interesse her. I 1607 overdrog Kongen ved gavebrev eit område som "bymark" til Stavanger. (Tilsvarande skjedde i mange andre byar). Ved reskript av 1771 tillet ein bortfeste av parsellar av området til innanbys personar. Området vart oppdelt i 61 delar (løkker) som vart bortfesta ved arvefeste på 30 - 40 år. I tida frå 1791 - 1809 vart 26 av desse løkkene overført til privat eige. Desse overføringane skjedde ved "arvefæsteskjøte" eller "- brev", men det går fram at dette var "til eie". Vederlaget vart fastsett til ein kontantsum som vart betalt med det same og ei nærare fastsett årleg avgift. I tillegg skulle "av enhver ny besidder erlægges i stedet for indfæstning til byen 5 rdr. for hver løkke".
Tvisten gjaldt ikkje spørsmålet om dei som hadde overteke tomtene hadde eigedomsrett til dei. Det vart rekna som sjølvsagt. Tvisten gjaldt om det i dei tilfelle der det hadde skjedd vidare oppdeling av løkkene til fleire eigedomar, skulle betalast full "rekognition" frå kvar parsell, eller berre ein relativ andel. Høgsterett kom som dei andre rettane til at ei tolking av reskriptet måtte føra til at det berre skulle betalast ein tilsvarande andel.
I det konkrete tilfellet er det tale om ein svært langvarig rett og det er betalt ein eingongssum. Det kan tala for at det er stifta ein eigedomsrett. På den andre sida er det fastsett som ein bruksrett og det er ein kommune som er kontraktspart. Det er kanskje mindre truleg at ein kommune ville framstilla disposisjonen som noko anna enn den er. Det er ein risiko for at ein ikkje etter 99 år har system som fangar opp at bruksretten nå er ute. Ein kan difor etter mitt syn ikkje leggja stor vekt på at kommunen ikkje reagerte ved utløpet av bruksretten, når det gjeld tolking av kontrakten.
Ein må honorera kandidater som ser problemstillinga og får noko ut av denne drøftinga og det kan ikkje leggjast noko vekt på kva resultat dei kjem til på dette spørsmålet.
Det andre hovudspørsmålet er om familien Bjelke har hevda eigedomsretten ved hevd. Hovudproblemet her er om dei er i god tru. Det er lagt til grunn at dei har meint å vera eigarar og også har gjort dette gjeldande overfor kommunen ved eigedomssjefen. Spørsmålet er i hovudsak om dei kan vera i god tru med omsyn til noko som går fram av tinglysingsbøkene. Det er klart nok at ein kan vera i god tru om slike tilhøve, sjå Falkanger s. 299. Det går fram at det var vanskeleg å finna fram til opplysningane og at det kravde særskilt kompetanse. Det kan tyda på at familien Bjelke neppe ville ha funne fram ved ei vanleg undersøkjing som dei kunne gjennomføra sjølv. Spørsmålet blir der om dei burde ha engasjert kyndig hjelp. Dette kan vanskeleg krevjast og ein må vel leggja til grunn at familien Bjelke har vore i god tru. Formuleringa i skøytet kunne vel tyda på at det var nokon problem her, men er neppe nok, i alle høve ikkje for Jens Bjelke.
Så er det spørsmålet om eigedomssjefen sin uttale var nok til å bringa dei ut av den gode trua. Det er slik at dersom det oppstår tvil om den gode trua, kan dette vera nok til å avbryta hevden. Det skal likevel normalt meir til enn dette. Kandidatane burde også sjå at hevden var fullført før dette kom opp (1930 – 1960-talet). Sjølv om den gode trua skulle vera avbroten ved dette, ville partane igjen kunne vera i god tru når dei hadde avvist dette og kommunen ikkje hadd fylgt opp saka.
Det vil vera tilstrekkeleg hevdstid også etter det som ville ha vore ei rimeleg tid for kommunen til å reagera.
Sjølv om hevdsvilkåra skulle vera oppfylt her, er problemet for familien Bjelke at dei sit med eigedomen i kraft av ein bruksrett, slik at det blir spørsmål om hevdslova § 5 hindrar hevd. Så lenge den avtalte bruksretten gjeld er det klart at det ikkje skjer hevd. Spørsmålet er om det startar hevd frå bortfallet av retten, det vil seia frå 1959. Det er vel nokså klart at hevdsbruken startar etter at retten har falle bort. Rett nok kan ein sjå den vidare bruken som ei underforstått lenging av bruksretten, men det er neppe naturleg her når det er tale om ein langvarig tidsavgrensa rett. Bjelke kan såleis ha hevda eigedomsrett frå 1959.
Dette er ikkje blant anførslane i oppgåva og det vil truleg berre vera ein del studentar som ser dette og dei må honorerast for dette.
III
Oppgåva spør her etter ei kort framstilling av kva det vil seia at ein rett ligg til fast eigedom. Studentane bør få fram at dette inneber at retten fylgjer retten til den faste eigedomen og at den som til ei kvar tid er eigar av den faste eigedomen også har retten. Det er bra om dei i tillegg seier noko om jordsameige og andre former for reelle rettar. Falkanger s. 85, 124 fl. og s. 180 handsamar problematikken for særlege råderettar og sameigepartar. Studentane bør få fram at både særlege rettar og sameigepartar kan liggja til fast eigedom.
Det kan også vera naturleg at studentane seier noko om tolkingsproblemet når ein rett må reknast for å liggja til fast eigedom og når den ikkje gjer det, men dette kan vanskeleg krevjast slik oppgåva er formulert.
Dei mest sentrale reglane som legg vekt på om ein sameigepart eller ein rett ligg til fast eigedom er:
Avhendingslova § 3-4(1) (d) (tilhøyrsle til fast eigedom)
Sameigelova § 2 (delingshøvetalet i jordsameiger)
§ 10, 2. ledd (frådeling av sameigepartar)
§ 11 (forkjøpsrett)
§ 13 (utløysing)
§ 15 (oppløysing)
Råderettslova § 9, 2. ledd (frådeling, avhending)
§ 10 (forkjøpsrett)
Det har etter eksamen kome spørsmål til meg som tyder på at ein del studentar oppfatta det slik at det var spørsmål etter kva for rettar ein kan ha til fast eigedom. Dette er ei mistyding og spørsmålet har vore grundig gjennomgått på forelesingar i fleire samanhengar. Dette er likevel tydelegvis eit vanskeleg spørsmål. Ein må vurdera kor klar feilen er, men det må nok telja negativt om studenten ikkje har fått med seg dette.
-------------------------------
Eg minner om prosentfordelinga mellom oppgåvene som går fram av eksamensoppgåva. Det må likevel skje ei viss totalvurdering av kandidaten sitt nivå.
|
Sist oppdatert 31. mars 2007 av TEG Kommentarer til denne siden. |