Sist oppdatert 5.mars 2004 av TEG
Kommentarer til denne siden.
UiB : Juridisk Fakultet : eksamen : 2. studieår : JUS121
Denne rettleiinga er søkt utforma i samsvar med Instruks om oppgåvegjeving og sensur for mastergraden, der det heiter:
” Sensorrettleiinga skal kort gjera greie for kva problemstillingar som det er rimeleg å vente at studentane tek opp. Vidare skal det gjerast greie for kva grunnlag kurset har gjeve for å svara på oppgåva. Så langt det er råd, bør det òg gjevast retningsliner for vurderinga.
Ein bør unngå at sensorrettleiinga inneheld ei utførleg framstilling av dei rettsspørsmåla som oppgåva reiser eller kan reise, og på det viset skapar eit urealistisk inntrykk av kva som kan krevjast av studentane.”
Oppgåva tek utgangspunkt i det same reelle saksforholdet som var utgangspunkt for heimeeksamen. Første avsnitt i oppgåva er difor det same som i heimeoppgåva. Men i denne oppgåva (skuleeksamen) skal studentane leggja til grunn eit anna fiktivt (tilleggs)faktum. Hovudvekta ligg her på folkerettslege problemstillingar, EU-rett og EØS-rett.
Spørsmål 1 stiller krav om ei basal forståing av forholdet mellom folkerett, EU-rett og nasjonal rett. Folkeretten er eit eige rettssystem. Difor må spørsmålet om folkerettslege verknader avgjerast ut frå folkeretten. Det folkerettslege suverenitetsprinsippet medfører at ein domstol berre har kompetanse til å avgjera folkerettslege tvistar dersom partane (statane) eksplisitt har gitt domstolen slik kompetanse. Jf Ruud/Ulfstein s. 245.
EF-domstolen har kompetansen sin først og fremst utleidd av EF-traktaten (og i avgrensa grad også av EU-traktaten). Jf nærare Gundersen s. 53 flg. Domstolen kan difor berre avgjera spørsmål som gjeld EF-rett (evt. EU-rett), og berre rettsspørsmål (også påstandar om traktatbrot) som gjeld forholdet mellom EU sine medlemsstatar. Det gjer korkje avtalen mellom EU og USA eller (desto mindre) avtalen mellom Norge og USA.
Svaret på spørsmål 1 burde vera enkelt, slik at det ikkje er nødvendig med noko langt svar. Men gjennom grunngivinga får studentane høve til å visa om dei har fått ei grunnleggjande forståing for faget.
Erfaringa under sensuren er at mange studentar synest å ha fått vanskar med spørsmål 1. Enkelte avslører ei manglande forståing for at folkeretten, EU-retten og norsk rett er ulike rettssystem. Det må trekkja ned. (På heimeeksamen -spørsmål 2- måtte ein jo også forstå denne skilnaden.) Andre brukar langt meir plass på spørsmålet enn nødvendig. Då må ein vurdera substansen i resonnementet. Kandidatar som tek utgangspunkt i at avtalar skal haldast (også i folkeretten), har naturlegvis rett i det. Det er også relevant å undersøka om avtalen sjølv regulerer kva som skal skje dersom han viser seg å vera i strid med intern rett. Men dette er avtalen taus om. Eit fornuftig resonnement om sviktande føresetnader bør heller ikkje trekkja direkte ned.
Overraskande mange har lagt hovudvekta på artikkel 46 i Wienkonvensjonen om traktatrett (som truleg også gjeld i kraft av folkerettsleg sedvanerett). Det er kanskje ikkje så rart, sidan denne var sentral i spørsmål 2 på heimeeksamen. Men denne artikkelen regulerer berre den situasjonen der den som har representert staten ikkje har hatt kompetanse etter intern rett til å gjera det (kall det personell kompetansemangel, evt. tilblivingsmangel). Sidan studentane ikkje hadde fått denne utlevert på skuleeksamen, må dei unnskyldast noko for ikkje å ha sett dette. Eit elles fornuftig resonnement omkring art. 46 bør difor ikkje trekkja ned, sjølv om regelen eigentleg ikkje dekkjer forholdet. I heile teke vil innhaldet i ein avtale ikkje gjera avtalen ugyldig med mindre denne er i strid med jus cogens, jf Wienkonvensjonen art. 53 (Ruud/Ulfstein s. 68).
Spørsmål 2 gjeld presumsjonsprinsippet, som også er grunnleggjande for å forstå forholdet mellom folkeretten og norsk rett. Jf Ruud/Ulfstein s. 42-44. Det høyrer med til dei "hovudprinsippa for folkeretten si stilling i intern, norsk rett" som ein ifølgje læringsmåla skal ha grundig kjennskap til.
Ruud/Ulfstein drøftar rett nok om presumsjonsprinsippet berre gjeld i høve til folkerettsleg sedvanerett og ikkje traktatar. Men som dei nemner er det vanleg å tala om presumsjonsprinsippet også i relasjon til traktatar. I Finanger-saka (Rt. 2000.1811) gjer Høgsterett nettopp dette. Der heiter det i punkt III, 1): "...presumsjonsprinsippet, hvoretter norsk lov så vidt mulig skal tolkes i samsvar med våre folkerettslige forpliktelser". Denne dommen vart grundig analysert i den siste gruppeoppgåva (oppgåve 10), slik at studentane burde ha gode føresetnader for å gi eit meiningsfylt svar.
Presumsjonsprinsippet vil ha ulik tyngde på ulike rettsområde. Studentane bør kjenna til at det står særleg sterkt på EØS-rettens område. Dette har samanheng med den lojalitetsplikta som Norge har teke på seg etter art. 3 i EØS-avtalen. Denne lojalitetsplikta har også adresse til domstolane, jf nest siste ledd i fortalen og Finanger-dommen punkt III, 3).
Det kan henda at enkelte studentar vil trekkja inn EØS-lova art. 2. Men denne regelen ikkje er relevant her, sidan regelen gjeld motstrid mellom to norske rettsreglar. Då er det meir naturleg å trekkja inn ODA-avtalen art. 3 nr. 2. Heller ikkje denne gjeld rett nok spørsmålet vårt direkte, sidan han dreier seg om EFTA-domstolen si tolking av EØS-retten. Men indirekte er regelen høgst relevant, sidan han seier at EFTA-domstolen skal ta "tilbørlig hensyn til" dei prinsippa som dommar frå EF-domstolen (som er nyare enn EØS-avtalen) byggjer på. Sidan EFTA-domstolen er sett til å gi rådgivande fråsegner om tolkinga av EØS-avtalen (jf ODA-avtalen art. 34), inneber dette at EF-domstolen si avgjerd vil ha stor vekt for å fastslå innhaldet i Norge si folkerettslege plikt etter personverndirektivet. Sidan presumsjonsprinsippet trekkjer i retning av ei folkerettskonform tolking av nasjonal rett, vil EF-domstolen si avgjerd påverka ikkje berre tolkinga av den folkerettslege plikta men også av nasjonal rett.
Drøftinga av spørsmål 2 bør ikkje berre innehalda ei generell utlegging av presumsjonsprinsippet. Ein skal ta utgangspunkt i dette, men spørsmålet er stilt konkret i relasjon til personopplysningslova § 29. Det sentrale kriteriet er her at den andre staten "sikrer en forsvarlig behandling av opplysningene", jf første ledd. Lova legg dermed opp til ei skjønnsmessig vurdering, men supplerer i § 29 andre ledd med enkelte omsyn som det "bl.a." kan leggjast vekt på. Når ein samanliknar grunngivinga til EF-domstolen med desse omsyna, ser ein at dommen går rett inn i dei vurderingstema som lova legg opp til, jf særleg momentet "sikkerhetstiltak ... i vedkommende stat". Dessutan legg domstolen vekt på føremålet med personverndirektivet om å sikra privatlivets fred. Dette føremålet har også personopplysningslova (jf § 1), og føremålet er generelt eit viktig tolkingsmoment i norsk rett. Slik som personopplysningslova er utforma, må ein difor rekna med at EF-domstolen si avgjerd vil vera svært tungtvegande i grensedraginga etter § 29.
Erfaringa frå sensuren er at mange studentar nøyer seg med ei nokså generell drøfting av presumsjonsprinsippet. Det må reknast som svakt dersom studenten ikkje drøftar det spesifikt i relasjon til EØS-retten sitt område. Derimot bør ein ikkje trekkja så mykje for manglande relatering til den skjønnsmessige utforminga av personopplysingslova § 29, sidan dette kanskje var noko krevjande for studentane.
Spørsmål 3 spør etter rettsverknadene innanfor EU-statane av det nye direktivet. Ifølgje læringsmåla skal ein ha "kjennskap til lovgivingsprosessen innanfor EU si første søyle", og under dette høyrer kva type rettsakter EF-traktaten heimlar.
Arbeidet med gruppeoppgåve 9 burde gi eit godt grunnlag for drøftinga. Her skulle studentane m a (spørsmål 4) samanlikna rettsverknadene av ei rammeavgjerd og ei forordning. Der var det eit poeng at EU-traktaten art. 34 (2) b) om rammeavgjerder er formulert nærast identisk med EF-traktaten art. 249 tredje ledd om direktiv. Einaste skilnaden er at sistnemnde ikkje har med tillegget "De innebærer ikke umiddelbar anvændelighed".
Sidan det nærare innhaldet i dette direktivet ikkje er kjent, er det naturleg at drøftinga får karakter av ei generell utlegging av art. 249. Her må ein honorera dei som prøver å forklara innhaldet med eigne ord. Særleg om ein også samanliknar med rettsverknadene av ei forordning, jf andre ledd. Om ein derimot ikkje får meir ut av det enn ei lett omskriving, er det lite tilfredsstillande. Særleg må ein forventa at ein presiserer skilnaden mellom den folkerettslege bindinga (første del av regelen) og den nasjonale gjennomføringa (siste del). Eit sentralt poeng er at direktivet ikkje er ein del av den interne retten før det er gjennomført i nasjonal lovgiving eller nasjonale forskrifter på ein eller annan måte. Statane får normalt ein frist for slik gjennomføring.
Men også eit ikkje gjennomført direktiv kan på visse vilkår få rettsverknader i medlemslanda, jf Gundersen s. 71-72. Særleg gjeld dette gjennom dei reglane EF-domstolen har utvikla om "direkte effekt". (Sidan Høgsterett var inne på dette i Finanger-dommen, var det eit deltema i oppgåve 10 og på siste storgruppemøtet.) Det er ikkje så lett å vurdera konkret om vilkåra for direkte effekt er oppfylte i dette tilfellet, så her bør ein honorera alle tilløp til subsumsjon, utan å trekkja for dei som ikkje går konkret til verks. (I praksis vil problemstillinga neppe oppstå i dette tilfellet, sidan det ligg an til at det nye direktivet vil svekkja borgarane sine rettar, og ikkje styrkja dei.) Også studentar som berre bfår noko fornuftig ut av dette på det teoretiske planet, få pluss for det. Det må også vera greitt om ein seier noko fornuftig om det såkalla "von Colson-prinsippet". Dvs. at nasjonal rett så langt råd skal tolkast i samsvar med direktiv på området, sjølv om desse ikkje er gjennomførte eller har direkte effekt.
Spørsmål 4 dreier seg om det som ein i læringsmåla kallar "lovgivingsprosessen innanfor EØS, fram til EF-reglar vert ein del av norsk rett”. Dette er noko studentane skal ha grundig kjennskap til. Jf Stavang s. 117-118 og 134-140.
Sidan føresetnaden er at direktivet alt er vedteke innan EU, treng ein ikkje gå inn på samarbeidsformene mellom EU og EFTA-landa før eit EU-direktiv blir til. Oppgåva spør etter den etterfølgjande prosedyren for at direktivet skal bli ein del av EØS-avtalen og norsk rett. Det dualistiske systemet og EØS-avtalen sin folkerettslege karakter medfører at spørsmålet fell i to delar. Det eine er kva som skal til for at direktivet blir folkerettsleg bindande for Norge. Det andre er kva som skal til for at det blir ein del av intern norsk rett. Studentar som ikkje ser denne todelinga, må trekkjast vesentleg.
Den folkerettslege bindinga inntrer ved vedtak i EØS-komiteen, jf EØS-avtalen art. 7 (”bindende for avtalepartene”). Då blir direktivet innteke som eit vedlegg til EØS-avtalen og blir ein del av denne. Sjå også art. 102. Før EØS-komiteen gjer vedtak skal regjeringa konsultera det såkalla EØS-utvalet på Stortinget, jf Stortingets forretningsorden § 13a. Det er fint om studentane nemner også denne prosedyren. Men sidan det her berre er tale om konsultasjonar, ikkje formelle vedtak, må det også vera akseptabelt om ein utelet (eller omhandlar berre kortfatta) EØS-utvalet si rolle. (Difor har studentane ikkje fått utlevert kopi av § 13a.)
Etter EØS-avtalen art. 103 har statane høve til å ta eit parlamentarisk atterhald, jf art. 103. I så fall inntrer ikkje den folkerettslege bindinga før evt. noko seinare. Her bør ein oppvakt student sjå samanhengen med kravet om samtykke frå Stortinget etter grunnlova § 26 andre ledd (ein regel som stod sentralt i heimeoppgåva), jf Stavang s. 139-140. Når ein ser på innhaldet i det nye direktivet, slik det er omtala i oppgåveteksten, må ein kunna leggja til grunn at det vil krevja lovendringar i norsk rett. Dermed må ein innhenta Stortinget sitt samtykke før vedtaket i EØS-komiteen kan bli bindande (folkerettsleg sett).
For at direktivet skal bli ein del av norsk rett, må det i tillegg gjennomførast i nasjonal lovgiving, dvs, ved lovgivingsvedtak av Stortinget. Etter EØS-avtalen art. 7 blir det overlate til den enkelte staten å bestemma ”formen og midlene for gjennomføringen”, slik som etter EF-traktaten art. 249 tredje ledd. I praksis vil dette skje ved transformasjon, jf Stavang s. 118. Den som kan forklara godt kva transformasjon er, og gjerne knyta det opp til den aktuelle problemstillinga (korleis det er praktisk i dette tilfellet), må få pluss for det.
Tilleggsspørsmåla er reint teoretiske spørsmål. Isolert kunne kvar av spørsmåla vore gitt som ei sjølvstendig oppgåve. Men her skal ein gjennom korte svar forsøka å visa at ein har forstått det sentrale under kvart tema.
Spørsmål 5 a) dreier seg om konstitusjonell sedvanerett. Dette høyrer til rettskjeldene i statsforfatningsretten, noko studentane etter læringsmåla skal ha grundig kjennskap til. I den tilrådde litteraturen blir emnet drøfta av Stavang s. 16 og 42-52. Sjå også Andenæs s. 21-24, som rett nok ikkje er ført opp under tilrådd litteratur.
I spørsmålet om kva konstitusjonell sedvanerett er, høyrer det med å forklara både kva sedvanerett er og kva det vil seia at denne er "konstitusjonell". Det siste har både med kven som skaper sedvaneretten og denne retten si trinnhøgde å gjera. Når det gjeld vilkåra for å skapa konstitusjonell sedvanerett vil nok dei fleste vita å ta utgangspunkt i dei tre klassiske kriteria: Praksisen må vera langvarig, eintydig og basert på ei overtyding om ei rettsleg plikt. Men som både Stavang og Andenæs tek opp, er det nærare innhaldet i desse kriteria ikkje særleg eintydig. Dessutan høyrer det med å vurdera kvaliteten av den påståtte regelen og føreta ei nærare totalvurdering.
Det vil berre vera ein fordel om ein i drøftinga gir døme på konstitusjonell sedvanerett. Mange vil nok trekkja inn parlamentarismen her, og det er sjølvsagt greitt. Men sidan spørsmålet er stilt generelt, bør ein unngå å gli over i ei rein framstilling av parlamentarismen. Studentar som også gir andre relevante døme, bør honorerast for det.
Spørsmål 5 b) dreier seg om folkerettslig sedvanerett. Dette er ei av dei sentrale rettskjeldene i folkeretten, eit emne som ein ifølgje læringsmåla skal ha grundig kjennskap til. Jf Ruud/Ulfstein s. 53-57.
I drøftinga av kva folkerettsleg sedvanerett er, vil det vera naturleg å nemna at folkeretten primært gjeld rettsforholdet mellom statar og at sedvaneretten difor er utvikla av statane. Det er også greitt om ein nemner at det ved sida av traktatar er den sentrale rettskjelda i folkeretten.
I folkeretten plar ein operera med to hovudkriterium for sedvanerettsdanning: statspraksis og opino juris. I det første kriteriet ligg innebygt visse krav både til at praksisen må vera langvarig og eintydig. Men ingen av desse krava er særleg skarpe i kantane. Det er heller ikkje det subjektive kravet om at praksisen må ha vore følgt i den tru at det var ein rettsregel.
Også her vil det vera ein fordel om ein kort nemner enkelte døme på folkerettsleg sedvanerett, slik som immunitetsreglar (jf oppgåve 6), maktforbod (jf oppgåve 7) eller prinsippa for traktattolking (jf oppgåve 8).
Studentar som maktar å få fram det særeigne med konstitusjonell sedvanerett på den eine sida og folkerettsleg sedvanerett på den andre sida, bør få særleg pluss for det. Når dei to emna er stilt ved sida av kvarandre på denne måten, gir det eit godt utgangspunkt for overordna analyse, og eventuelt også for visse rettspolitiske refleksjonar.
Spørsmål 6 går inn i kjerneområdet for Sikkerhetsrådet sin kompetanse, noko ein ifølgje læringsmåla skal ha grundig kjennskap til. Gjennom oppgåve 7 fekk studentane innføring i kompetansen etter kap. VII. Samtidig vart forholdet til kap. VI også teke opp, sidan den noverande fredsstyrken i Etiopia/Eritrea kviler på eit kap. VI mandat.
Spørsmålet er greitt framstilt i den tilrådde litteraturen, jf Ruud/Ulfstein s. 217-222. Dessutan burde ei nærare gjennomlesing av dei aktuelle reglane i FN-pakta kunna gi utgangspunkt for drøftinga. Det vil her vera ein klar fordel om tek utgangspunkt i Sikkerhetsrådet sine oppgåver og fullmakter slik desse går fram av art. 24 nr. 1 og 2. Det vil også vera fint om ein nemner at Sikkerhetsrådet si primæroppgåve, nemleg å sikra internasjonal fred og tryggleik, også er eit av hovudføremåla med FN som organisasjon, jf art. 1 nr. 1.
Hovudskilnaden mellom kapittel VI og VII er at berre det sistnemnde kapitlet gir kompetanse til å treffa vedtak som er folkerettsleg bindande (for medlemsstatane). Dette ser ein av språkbruken i dei to kapitla. Kap. VI dreier det seg om ulike typar oppmodingar, varsling m v, for å bidra til fredeleg tvisteløysing (jf art. 2 nr. 3). Kapittel VII dreier seg om å "decide" (jf art. 39 og 41) og "take action" (art. 42). For å fastslå at slike vedtak etter kap VII verkeleg skaper umiddelbare folkerettslege plikter, er det naturleg å trekkja inn art. 25.
Eit anna særtrekk ved kap. VII er at Sikkerhetsrådet kan autorisera maktbruk, jf art. 42. Dette er eit viktig unntak frå maktforbodet i art. 2 nr. 4. Sikkerhetsrådet har fått eit tilnærma maktmonopol, når vi ser bort frå sjølvforsvarsretten.
Også i drøftinga av spørsmål 6 kan det gjera seg med konkrete døme. Det må også vera greit om ein går nærare inn på ein del enkeltreglar, berre ein får fram dei generelle poenga. Nokon systematisk gjennomgang av reglane i dei to kapitla, vert likevel ikkje forventa. Det kan lett enda opp i ei endelaus sitering av FN-pakta utan at ein får fram dei hovudpoenga som oppgåva spør etter.
Litt om den samla vurderinga:
I den samla vurderinga av oppgåvesvara er det naturleg å lata tilleggsspørsmåla telja omlag 1/3, sidan det er oppgitt maks 2 timar til desse. Den innbyrdes vektinga mellom spørsmål 1 til 4 vil måtta koma mykje an på korleis studenten svarar på desse. Svaret på spørsmål 1 kan som nemnt vera kort, og heller ikkje drøftinga av spørsmål 3 treng bli så omfattande. Ein må forventa at spørsmål 2 og kanskje særleg spørsmål 4 tek mest tid og plass. Her får studentane høve til å visa både mange konkrete kunnskapar og den meir generelle forståinga av forholdet mellom folkerett, EØS-rett og norsk rett.
Det verkar ikkje som studentane gjennomgåande har tileigna seg svakare kunnskapar i ein del av faget enn i resten av faget. Men ein del studentar strevar med å forstå skilnaden mellom dei tre rettssystema som faget omfattar, og relasjonane mellom desse. Studentar som er ustøe her vil gjennomgåande få problem gjennom heile hovuddelen av oppgåva, gjerne også på spørsmål 6. Studentar som klart viser at dei har forstått dei store linjene i faget, får derimot god utteljing. Det er ikkje urimeleg, slik faget er lagt opp.
Det viser seg at sensorane gjennomgåande har gitt noko betre delkarakterar på heimeeksamen enn på skuleeksamen. Det er ikkje så rart, for rammevilkåra for heimeeksamen gjer det mogeleg (med dei same evnene) å oppnå eit høgare fagleg nivå her. Uansett er det samanlagtresultatet som tel. Som kjent heiter det i reglementet for faget at heimeeksamen skal telja "omlag" 40%. Det inneber at ein ikkje skal søka etter noko matematisk gjennomsnitt, men føreta ei samla heilskapsvurdering av kandidaten sine prestasjonar.
Ei særskilt problemstilling er kva ein skal gjera med kandidatar som har ein (gjerne middels bra) ståkarakter på heimeeksamen og ligg på strykgrensa eller endå dårlegare på skuleeksamen. Her er mi vurdering at ein kvalifisert stryk på skuleeksamen må gi stryk samla sett, uansett kor god heimeeksamen er. Har kandidaten til dei grader sviktande forståing for og kunnskapar innanfor folkerett, EU- og EØS-rett, er ikkje kurset tilfredsstillande gjennomført. Men om skuleeksamen ligg i grenselandet mellom E og F, bør ein vesentleg betre heimeeksamen kunna føra til ståkarakter samla sett.
Ved den førebelse sensureringa av heimeeksamen vart det oppdaga at enkelte studentar hadde overskride ordgrensa (og gitt opp dette på oppgåva). Det gjekk då ut signal frå underteikna om at ei slik overskriding, særleg om den var vesentleg, burde trekkja i negativ retning der det måtte vera tvil om den førebelse karakteren på heimeeksamen. Erfaringane frå sensuren er at det ikkje ser ut til å ha hatt noko å seia for resultatet om studentar har overskride ordgrensa. Det let seg godt gjera å få beste karakter innanfor ordgrensa, og har ein skrive unødig mykje enkelte stader, kan det trekkja ned. Difor er det ikkje nødvendig å fokusera så mykje på evt. overskridingar av ordgrensa ved den endelege karakterfastsetjinga. (Noko anna er at vi for seinare sensur bør få klarare retningsliner for korleis ei ordgrense skal handhevast.)
|
Sist oppdatert 5.mars 2004 av TEG Kommentarer til denne siden. |