Sist oppdatert 31. mars 2007 av TEG
Kommentarer til denne siden.
UiB : Juridisk Fakultet : eksamen : 2. studieår : JUS121
Denne rettleiinga er søkt utforma i samsvar med Instruks om oppgåvegjeving og sensur for mastergraden, der det heiter:
” Sensorrettleiinga skal kort gjera greie for kva problemstillingar som det er rimeleg å vente at studentane tek opp. Vidare skal det gjerast greie for kva grunnlag kurset har gjeve for å svara på oppgåva. Så langt det er råd, bør det òg gjevast retningsliner for vurderinga.
Ein bør unngå at sensorrettleiinga inneheld ei utførleg framstilling av dei rettsspørsmåla som oppgåva reiser eller kan reise, og på det viset skapar eit urealistisk inntrykk av kva som kan krevjast av studentane.”
Eg viser også til eit eige notat om korleis ein bør gi kommentarar til heimeeksamen til studentane.
Oppgåva tek utgangspunkt i ein avtale mellom EU og USA om amerikansk tilgang til flyselskapa sine passasjerlister og vilkåra for dette. Sidan avtalen er meint å løysa forholdet til reglane i EU sitt personverndirektiv om overføring av opplysningar til utlandet, er avtalen høgst relevant også for Norge, som er bunden av direktivet gjennom EØS-avtalen. Det er likevel ikkje dei EU-rettslege spørsmåla som er emnet for oppgåva, heller ikkje forholdet til EØS-avtalen.
Oppgåva tek utgangspunkt i eit fiktivt faktum som utløyser eit tydeleg behov for Norge å inngå ein tilsvarande avtale med USA. Spørsmål 1 til 3 dreier seg om det som etter faktum i oppgåva har hendt til no med inngåing av ein slik avtale og vedtaking av ei provisorisk anordning. Spørsmål 4 til 6 dreier seg om den hypotetiske utviklinga i tida framover som oppgåva skisserer i avsnittet ”Legg videre til grunn…”.
Spørsmål 1 gjeld forholdet til grunnlova § 26. Studentane bør raskt sjå at det er andre ledd som regulerer problemstillinga. Etter ordlyden talar andre ledd berre om rettsverknadene (jf spørsmål 2). Men det er sikker rett at regelen medfører ei plikt for regjeringa til å innhenta samtykke frå Stortinget i dei tilfella regelen nemner, jf Andenæs s. 233-234.
Når det gjeld tidspunktet for å innhenta samtykke, er det vanlege å gjera dette mellom underteikning og ratifikasjon av ein traktat. Det er nettopp behovet for å konsultera det nasjonale parlamentet eller tilsvarande organ som er noko av bakgrunnen for at det er vanleg å ha ein to-ledda prosedyre når traktatar vert inngått. Men Wien-konvensjonen om traktatrett (1969) art. 12 flg. viser at det er fleire alternative prosedyrar som kan nyttast. (Konvensjonen gir eit godt uttrykk for sedvanen i folkerettssamfunnet, og for dette føremålet har det ikkje noko å seia at Norge ikkje har slutta seg til konvensjonen.) Det avgjerande er kva prosedyre statane er blitt samde om i det enkelte tilfellet. I vårt tilfelle går det direkte fram av avtalen mellom Norge og USA at denne blir bindande umiddelbart ved underteikninga. Skal kravet om samtykke frå Stortinget då ha meining, må det innhentast før underteikninga. Dette går også fram av Andenæs s. 239.
At det er omdiskutert om avtalen medfører behov for å endra personopplysningslova, kompliserer spørsmålet om samtykke var nødvendig i dette tilfellet. For ikkje å gi studentane ein for vanskeleg start på oppgåva får dei difor to føresetnader presentert, slik at problemstillinga blir todelt.
Det burde vera enkelt å svara på delspørsmål a). Her følgjer svaret meir eller mindre direkte av grunnlovsteksten. Det bør også vera greit å sjå at delspørsmål b) legg opp til ei drøfting av om det gjeld ei sak ”af særlig Viktighed”. Her bør ein kunna sjå argument både for og mot, og drøfta desse. Det må vera forsvarleg å nytta det at det ikkje trengs lovendring som eit argument mot, berre ein ikkje tillegg det avgjerande vekt. Det er fornuftig å trekkja inn dette at lovtolkinga er omdiskutert som eit moment i retning av at samtykke burde vore innhenta. Ein må også kunna visa til at EU-parlamentet har rekna saka for så viktig av det har reist sak for EF-domstolen. Elles må alle fornuftige argument som går på realiteten i saka, mellom anna ei vurdering av kor inngripande reglane er for borgarane, kunna trekkjast inn.
Spørsmål 2 utfordrar til å avklara kva som blir meint med rettsverknader i problemstillinga. Sidan § 26 regulerer forholdet mellom Storting og Regjering, er det naturleg å ta utgangspunkt i dei internrettslege verknadene. Grunnlova er her tydeleg på at traktaten ikkje blir ”bindende”. Men for å svara fullgodt på spørsmål 2 må ein også drøfta nærare kva dette inneber, jf framstillinga hjå Andenæs s. 242-243 og Ruud/Ulfstein s. 67 (+ hjå Fleischer, Folkerett s. 167-168) Eit sentralt poeng er norsk rett og folkeretten er to ulike rettssystem (noko vi alt har vore inne på i undervisinga), og at grunnlova berre kan regulera rettsverknadene etter norsk rett. Sidan motparten etter traktaten er ein annan stat, kan ikkje grunnlova avgjera om traktaten er bindande mellom statane.
Spørsmålet om dei folkerettslege verknadene av manglande samtykke frå det nasjonale parlamentet er meir komplisert. Som Andenæs nemner regulerer Wienkonvensjonen art. 46 dette. Men her er igjen to problem. Det eine er at Norge ikkje har slutta seg til konvensjonen. Det problemet kan ein koma forbi ved å leggja til grunn at regelen er uttrykk for folkerettsleg sedvanerett. (Men strengt teke kan det at Norge og enkelte andre statar har hatt problem med art. 46, og at det er noko av grunnen til at vi ikkje har ratifisert konvensjonen, brukast som eit argument mot at det har skjedd ei sedvanerettsdanning akkurat om problematikken i art. 46.) Det andre problemet er at skjønnstemaet i art. 46 ikkje gir ei klar løysing for vårt tilfelle. Ein kan nok argumentera for at den norske regelen som regulerer dette er av ”fundamental importance”, sidan det gjeld ein grunnlovsregel. Men det er langt mindre opplagt at krenkinga av grunnlovsregelen i dette tilfellet var ”manifest”. Her kjem ein inn på noko av det same vurderingstemaet som i spørsmål 1.
Spørsmål 3 dreier seg om Stortinget sin instruksjonsrett. Studentane bør vera kjende med at Stortinget etter konstitusjonell sedvanerett har ein alminneleg instruksjonsrett overfor regjeringa. Ein bør også vita at det gjeld unntak for i alle fall enkelte dei såkalla kongelege prerogativa. Grl. § 26 er det einaste prerogativet ein etter læringsmåla skal ha ”grundig kjennskap” til.
Det er første ledd i § 26 som her må vera utgangspunktet. Uttrykket ”indgaa og ophæve Forbund” dekkar vårt tilfelle, også ei eventuell reforhandling av avtalen med USA. Drøftinga av om Stortinget kan instruera regjeringa i dette tilfellet bør ta utgangspunkt i ordlyden i § 26 første ledd, særleg innleiingsorda ”Kongen har Ret til …”. Men ein kan ikkje stansa her. Liksom omskiftet til parlamentarisme har drege med seg ein generell instruksjonsrett, har praksis også gått i retning av at Stortinget gir instruksar på prerogativa sitt område. I kva grad regjeringa har rettsleg plikt til å følgja slike er omdiskutert. Andenæs nemner under omtalen av § 26 (s. 232) at dette er eit omdiskutert spørsmål, og viser til den nærare drøftinga s. 255-258. Der viser han også til anna litteratur, m a Stavang, Parlamentarisme og folkestyre s. 95-108. Sjølv om dei aktuelle sidene hjå Andenæs (s. 255-258) og Stavang ikkje høyrer til tilrådd litteratur, må ein på ein heimeeksamen kunna forventa at ein også søkjer opp desse tilvisingane til andre stader i ”pensumbøkene”. Den generelle diskusjonen om prerogativa er også forholdsvis grundig gjennomgått på førelesingane, jf vedlagte utdrag frå førelesingsdisposisjonen.
Sidan spørsmål 3 går midt inn i denne generelle diskusjonen, må ein kunna forventa at studentane nemner denne. Men ei god framstilling bør på dette punktet ikkje nøya seg med å nemna at forfattar NN meiner slik og forfattar XX meiner slik. Ein bør bruka rettskjeldene aktivt, t d den mykje omdiskuterte innstillinga frå Utanriks- og konstitusjonskomiteen i 1977. Det aller beste vil vera om ein også meir spesifikt diskuterer kva praksis som har utvikla seg når det gjeld utanriksstyret, og kva særlege omsyn som her gjer seg gjeldande. (Dette drøftar Stavang grundig i boka Storting og Regjering (1999) kap. 8, men denne kan ein ikkje forventa kjent). I alle fall bør ein kunna sjå skilnaden mellom generelle politiske spørsmål (der det meste av utanriksstyret høyrer heime) og spørsmål der personlege eller utprega tekniske omsyn dominerer, jf Andenæs s. 256-257 og Stavang, Parlamentarisme og folkestyre s. 107-108.
Spørsmål 4 utfordrar til ei drøfting av vilkåra i grunnlova § 17, særleg:
Det tidsmessige området for Regjeringa sin kompetanse etter § 17. Av § 17 sin karakter, jf uttrykket ”provisorisk” i andre punktum, er eit vilkår at Stortinget ikkje er samla. Dette er oppfylt. I følgje heimesida deira er neste møte 30. september, og den høgtidlege opninga av neste sesjon skjer 2. oktober.
Om anordninga ligg innanfor det saklege området som § 17 skisserer, dvs. ”Handel, Told, Næringsveie og Politi”. Desse omgrepa overlappar kvarandre og må generelt tolkast vidt, jf Andenæs s. 199. Sjølv om konklusjonen synest rimeleg klar, bør studentane drøfta faktum i ”vårt” tilfelle opp mot grunnlovsteksten, og ikkje berre gi konklusjonen.
At anordninga ikkje må strida mot ”de af Storthinget givne Love”. Her blir problemstillinga vanskelegare, sidan det er omstridt om avtalen med USA strider mot personopplysningslova. Ein blir utfordra til å drøfta korleis uttrykket ”stride” skal tolkast. Her kan ein trekkja inn rettspraksis. Andenæs nemner både Rt. 1940.500 og Rt. 1959.306. Studentar som får til ei samanlikning av ”vårt” tilfelle med ein eller begge desse dommane bør få honnør for det. (Den førstnemnde dommen er den minst omdiskuterte og samtidig kanskje den mest relevante å samanlikna med her.) Også ei fornuftig drøfting av reelle omsyn bør her honorerast.
Spørsmål 5 er sentralt i relasjon til kompetansefordelinga mellom Storting og Regjering. Etter grl. § 17 gjeld anordningar til ”næste Storthing”. Dette uttrykket må tolkast, sjå Andenæs s. 203 og (noko meir utførlelg) Helset/Stordrange s. 202-203. Anordninga er her gitt i løpet av det 148. storting (3. september 2004). Det "næste Storthing" er det som byrjar 2. oktober 2004. Anordninga fell likevel ikkje bort med det same det 149. storting er opna, men først ved utløpet av det, dvs. i slutten av september 2005.
Problemstillinga er likevel ikkje her kor lenge den provisoriske anordninga kan stå ved lag, men om Stortinget kan oppheva ho alt no. Når ein resonnerer ut frå Stortinget sin generelle einerett til lovgiving, som § 17 er eit praktisk unntak frå, burde svaret vera enkelt. Utfordringa ligg nok mest i å forstå nyansane i problemstillinga.
Spørsmål 6 er heilt sentralt i høve til det parlamentariske prinsippet. Dette inneber at Regjeringa pliktar å gå dersom ho får mistillitsforslag mot seg. Det kompliserande i dette tilfellet er at mistillitsforslaget berre er retta mot ein statsråd. Korleis rettsstillinga då er, drøftar ikkje Andenæs eksplisitt. Det gjer derimot Stavang, Parlamentarisme og folkestyre s. 67-69. Sjølv om den sistnemnde framstillinga ikkje høyrer til ”tilrådd litteratur”, må ein forventa at studentane i arbeidet med heimeoppgåva også konsulterer denne (andre delar av boka høyrer som kjent til tilrådd litteratur). Studentane kjenner dessutan problemstillinga frå førelesingane, oppgåve 2 og det første storgruppemøtet.
På dette storgruppemøtet gjorde vi også merksame på Dokument 12:1 (2003-2004), der det er føreslått grunnlovfesta at regjeringa eller ein statsråd pliktar å gå dersom mistillitsforslag vert retta mot heile regjeringa/ein enkelt statsråd. Forslaget, som er vedlagt, må kunna takast som eit vektig argument for at berre den eine statsråden pliktar å gå. Men det er bra om studentane også trekkjer inn andre argument, slik som kva som har vore praksis og kva ein bør rekna som uttrykk for ei rettsoppfatning og ikkje berre som politisk nødvendig (jf kriteria for danning av sedvanerett). Også ei friare drøfting av kva løysing ein meiner er den beste ut frå det parlamentariske prinsippet, bør honorerast. Som Stavang s. 69 er inne på, kan reelle omsyn tala for å skilja mellom situasjonar der det omstridde vedtaket (eller handlinga) er gjort av statsråden åleine, og der regjeringa har vore saman om vedtaket i statsråd. (Det siste er tilfelle her.) Men dersom mistillitsforslaget er retta mot statsråden åleine, kan ein neppe lansera det som ei rettsleg plikt for heile regjeringa å gå, sjølv om den omstridde saka har vore handsama i statsråd. Sjå her Innst. S. nr. 210 (2002-2003) s. 38:
“Det har over tid også utviklet seg enkelte politiske normer av ikke-bindende karakter i tilknytning til mistillitsinstituttet. Viktigst er den såkalte solidaritetsnormen, som tilsier at en regjering normalt (åpent eller underforstått) vil stille seg solidarisk, og gå av dersom en av statsrådene rammes av et mistillitsforslag.”
Frå førelesingsdisposisjonen til lovrådgivar Arnulf Tverberg:
27. Kongelige prerogativer
1. Innledning. Begrepet ”kongelige prerogativer”
”Politiske” prerogativer
Prerogativer for Kongen personlig (Grunnloven §§ 23, 24, 36)
2. Den tradisjonelle prerogativlæren – 2 hovedpoenger:
i) Stortinget kan ikke overlate saksområdet til andre
ii) Stortinget kan som utgangspunkt ikke instruere om myndighetsutøvelsen på saksområdet
3. Prerogativlæren under press. Står hele læren for fall?
4. Instruksjonsretten i nyere tid – generelle synspunkter
Endret syn i juridisk teori fra 1960-tallet og fremover
Stortingets eget syn – Innst. S. nr. 277 (1976-77) s. 6: ”Det er imidlertid intet usedvanlig i at Stortinget gir uttrykk for sin mening også når det gjelder saker som rettslig hører under Regjeringens eksklusive myndighetsområde. Dette har også støtte i gjeldende statsrett. – Den vanlige fremgangsmåten er at Stortinget i slike tilfelle fremfører en meningsytring i form av en henstilling til Regjeringen, som da vil være politisk forpliktet av henstillingen.” (kursivert her)
Dok. nr. 14 (2002-2003) (”Frøiland-utvalget”) s. 90: ”Som påvist i praksis og teori utgjør ikke grunnlovens tradisjonelle prerogativer noen generell og absolutt skranke mot instrukser, og her vil det bero på en nærmere tolkning av den enkelte prerogativbestemmelse hvor langt den setter begrensninger.” – Stortinget drøftet ikke spørsmålet nærmere.
Nærmere vurdering av Stortingets generelle syn. Behov for nyansering
- Instrukser kan være av temmelig ulik karakter
- Områder med avgjørelser av større politisk rekkevidde
- Områder med typiske enkeltavgjørelser som berører rettssikkerhet er mindre egnet for instrukser fra Stortinget
- Områder der særlige hensyn ellers gjør seg gjeldende
|
Sist oppdatert 31. mars 2007 av TEG Kommentarer til denne siden. |