Sist oppdatert 31. mars 2007 av TEG
Kommentarer til denne siden.
UiB : Juridisk Fakultet : eksamen : 2. studieår : JUS121
Denne rettleiinga er søkt utforma i samsvar med Instruks om oppgåvegjeving og sensur for mastergraden, der det heiter:
”Sensorrettleiinga skal kort gjera greie for kva problemstillingar som det er rimeleg å vente at studentane tek opp. Vidare skal det gjerast greie for kva grunnlag kurset har gjeve for å svara på oppgåva. Så langt det er råd, bør det òg gjevast retningsliner for vurderinga.
Ein bør unngå at sensorrettleiinga inneheld ei utførleg framstilling av dei rettsspørsmåla som oppgåva reiser eller kan reise, og på det viset skapar eit urealistisk inntrykk av kva som kan krevjast av studentane.”
Oppgåva tek utgangspunkt i noko av det same fiktive faktum som var utgangspunkt for heimeeksamen, men problemstillingane er heilt andre. Hovudvekta ligg her på folkerettslege problemstillingar (spørsmål 1 til 3), men også ei statsrettsleg problemstilling er teke med (spørsmål 4). Kontrollspørsmålet (spørsmål 5) dreier seg om EØS-rett og EU-rett.
På eksamen fekk studentane utdelt eit utdrag frå relevante traktatar. Dette var:
Wien-konvensjonen om traktatrett art. 26-33 og art. 46
FN-parta art. 1 og 2 + forordet
Havrettskonvensjonen art. 3 og 33
ODA-avtalen art. 34 (også i lovsamlinga)
EF-traktaten art. 234
Spørsmål 1 var meint å vera eit lett inngangsspørsmål, særleg delspørsmål a). Det er elementær folkerett at ein stat ikkje er bunden av andre traktatar enn dei staten frivillig har slutta seg til. Og sidan Wien-konvensjonen om traktatrett difor ikkje gjeld for Norge, gjeld denne traktaten heller ikkje i relasjonen mellom Norge og Russland. At dei fleste andre statane har slutta seg til Wien-konvensjonen, er irrelevant, og det bør studentane vita.
Det viser seg at eit fleirtal av studentane likevel går over til å drøfta om Wien-konvensjonen er uttrykk for folkerettsleg sedvanerett. Sjølv om dette strengt teke utanfor oppgåva, slik spørsmål 1a) er formulert, bør ein ikkje trekkja noko for dette. Men det blir for enkelt om ein drøftar Wien-konvensjonen som heilskap, sidan spørsmålet om vilkåra for sedvanerett er oppfylt må drøftast for kvar enkelt regel, her art. 46. Den som gjennom denne drøftinga får vist bra kunnskapar om vilkåra for sedvanerett og om den problemstillinga som art. 46 regulerer (t d nemner den norske Ihlen-saka), bør kunna få utteljing for det.
Delspørsmål b) reiser ei problemstilling som også burde vera kjent, jf Andenæs s. 242-243 og Ruud/Ulfstein s. 67. (Særleg ettersom studentane måtte setja seg grundig inn i grunnlova § 26 under arbeidet med heimeeksamen.) Det er her viktig at studentane får fram dei to hovudvilkåra i art. 46, og drøftar desse kvar for seg. Ein kan nok argumentera for at den russiske regelen som regulerer dette er av ”fundamental importance”, sidan det gjeld ein grunnlovsregel om forholdet mellom statsmaktene. Men det er langt mindre opplagt at krenkinga av grunnlovsregelen i dette tilfellet var ”manifest”. Her må ein også trekkja inn Art. 46 par. 2 som presiserer dette vilkåret nærare, og stiller høge krav. Men innhaldet i drøftinga bør vera det avgjerande for sensuren her, ikkje konklusjonen.
Spørsmål 2 dreier seg om retten til å utøva ei form for tvangsmakt, nærare bestemt inspeksjon av skip med evt. påfølgjande desinfeksjon. Oppgåveteksten legg opp til ei tolking av legionella-traktaten art. 3. Men også Havrettskonvensjonen blir trekt inn i partane sine påstandar.
Hovudutfordringa er uansett å visa at ein kjenner til og kan bruka dei sentrale folkerettslege reglane om traktattolking. Dette emnet er drøfta hjå Ruud/Ulfstein s. 69-75, og vart grundig gjennomgått på førelesinga. Det var også eit deltema i oppgåve 5, samt i oppgåve 7 om FN-pakta og oppgåve 8 om EF-traktaten m v. Ein difor kunna forventa at studentane har ser dei sentrale problemstillingane som traktattolkinga i dette tilfellet reiser, og byggjer opp drøftinga opp på ein fornuftig måte.
Det kan by på ei viss utfordring for studentane å avklara forholdet mellom dei to traktatane, og ut frå det finna ein fornuftig struktur på drøftinga. Ein kan sjå på dei to traktatane som to alternative grunnlag for inspeksjon, som vert drøfta i tur og orden. Men om ein startar med Havrettskonvensjonen og finn at denne gir heimel, oppstår spørsmålet om legionella-traktaten art. 3 skal reknast for å avgrensa kyststaten sin alminnelege kompetanse, som ”pact specialis”. (Føremålet med legionalla-traktaten talar rett nok mot si slik tolking, men det bør likevel kunna drøftast.) Tek ein utgangspunkt i legionella-traktaten, blir det spørsmål om å trekkja Havrettskonvensjonen inn som eit tolkingsmoment. Men om ein drøftar spørsmålet først med utgangspunkt i legionella-traktaten, bør ein likevel også deretter drøfta (evt. subsidiært) om havrettskonvensjonen gir heimel. Det avgjerande bør her ikkje vera korleis ein strukturerer drøftinga av dei to traktatane, men at ein gjennom drøftinga får fram alle vesentlege spørsmål og får fram fornuftige resonnement omkring desse.
Eit sentralt spørsmål er her om Wien-konvensjonen om traktatrett kan takast som utgangspunkt for tolkinga av legionella-traktaten (og evt. også for Havrettskonvensjonen). Ut frå drøftinga i spørsmål 1a) burde det vera klart at denne traktaten formelt sett ikkje gjeld her heller. Men det er nokså elementær folkerettskunnskap at art. 31 vert rekna for å uttrykkja det som også gjeld etter den folkerettslege sedvaneretten. Det er sagt i ei rekkje ICJ-dommar. Statusen til art. 32 og 33 er ikkje like sikkert slått fast i praksis, men det er vanleg meining at også desse artiklane korresponderer med sedvaneretten. Det er difor både forsvarleg og fornufting å ta utgangspunkt i art. 31-33, med den presiseringa at det er den tilsvarande sedvaneretten som formelt sett gjeld i denne tvisten mellom Norge og Russland.
Når ein ser nærare på teksten i art. 31 par. 1, som uttrykkjer hovudregelen, viser denne at tolkinga ikkje skal skje ut frå eit enkelt tolkingsprinsipp, men ved ei avstemt avveging av fleire slike. Tre hovudprinsipp for tolkinga kjem tydeleg til uttrykk:
Ein må ta utgangspunkt i ordlyden i traktaten , og denne si vanlege meining.
Ordlyden må tolkast i lys av denne sin kontekst, og
Ordlyden må tolkast i lys av traktaten sitt føremål.
Studentar som byggjer opp drøftinga av legionella-traktaten etter denne modellen, bør kunna få ein del ut av faktum i oppgåva. Når det gjeld den kontekstuelle tolkinga, kan ein også trekkja inn forholdet til andre folkerettslege reglar, her Havrettskonvensjonen, jf art. 31 par. 3. Tolkar ein legionella-traktaten slik at det avgjerande er kvar kravet om kontroll i utgangspunktet blir sett fram, blir det meir harmoni mellom tolkinga av denne traktaten og dei generelle reglane om kyststaten sin kompetanse. Når det gjeld føremålet med konvensjonen er forordet til traktaten eit naturleg utgangspunkt.
Ein viktig del av tolkinga vert i dette tilfelle korleis ein skal løysa problemet med at det er skilnader mellom ulike språkversjonar. Jf her Wien-konvensjonen art. 33 par. 4. Denne regelen skal formelt sett berre trekkjast inn i dei tilfella der det etter at ein har nytta prinsippa i art. 31 og 32, framleis er tolkingstvil. Men i realiteten glir nok ulike dei stega eller elementa i tolkingsprosessen meir saman. Det avgjerande bør difor ikkje vera systematikken, men kva forståing for folkerettsleg tolking, herunder art 33, som studenten legg for dagen, samla sett. Den som les traktatteksten her (under føresetnad av at denne også uttrykkjer sedvaneretten), vil sjå at det avgjerande ikkje er ei oppteljing av kor mange språkversjonar som støttar den eine eller andre tolkinga. Det er snarare føremålet med traktaten som vil tena som ”oppmann” her.
Havrettskonvensjonen art. 33 (jf Ruud/Ulfstein s. 133) gir kyststaten ein sjølvstendig kompetanse til visse former for jurisdiksjonsutøving i den tilstøytande sona, føresett at staten har oppretta ei slik sone (noko Norge har). Det vil difor vera forsvarleg å drøfta art. 33 som eit sjølvstendig grunnlag for inspeksjon, men som nemnt kan ein også trekkja denne inn ved tolkinga av legionella-traktaten. I begge tilfelle bør det gi grunnlag for ei nærare drøfting av om tilfellet vårt fell innanfor bokstav a) eller b) i art. 33 par. 1. Dei folkerettslege reglane om statsterritoriet og tilstøytande soner er noko studentane skal ha ”kjennskap” til, ikkje grundig kjennskap. Her bør det difor ikkje vera konklusjonen, men studenten sitt resonnement (medrekna bruken av folkerettslege tolkingsprinsipp), som blir utslagsgivande for evalueringa.
Også Havrettskonvensjonen art. 111 om forfølgjingsretten (”hot pursuit”) kunne vore trekt inn ved løysinga av spørsmål 2. Men teksten til art. 111 var ikkje utlevert. Studentar som kjem inn på denne regelen likevel, bør kunna få kredit for det, om resonnementet elles er fornuftig.
Spørsmål 3 dreier seg om ein sentral regel i FN-pakta, som er omhandla hjå Ruud/Ulfstein s. 172 flg, og som ein arbeidde mykje med i oppgåve 7 på kurset og på det nest siste storgruppemøtet. Sidan maktforbodet er eit av dei sentrale prinsippa som FN byggjer på, høyrer det til det stoffet som studentane skal ha grundig kjennskap til (sjølv om det berre blir stilt eit krav om kjennskap i høve til (dei nærare) reglane om maktbruk og intervensjon). Maktforbodet blir også rekna som ein del av den folkerettslege sedvaneretten, men dette er det unødvendig å koma inn på her, sidan oppgåva spør etter FN-pakta.
Ved drøftinga av spørsmål 2 blir det viktig om studenten maktar å trekkja ut dei ulike vilkåra i art. 2 (4), og drøfta desse i tur og orden. Det viser seg at mange dessverre berre drøftar eitt av vilkåra. Spørsmålet stiller også krav til forståinga av den breiare samanhengen som art. 2 (4) står i, medrekna suverenitetsprinsippet i art. 2 (1).
Eit aktuelt spørsmål er kva som skal til for å utgjera ”use of force”. Det er fint om dette blir drøfta nærare. Vanleg meining er at det skal forholdsvis lite til, slik at dette vilkåret er oppfylt, isolert sett, i og med kanonskotet. Det må difor vera forsvarleg å drøfta dette heilt kort, og slå det fast.
Eit anna spørsmål er om det at maktbruken skjer ”in their international relations”. Ei overflatisk lesing av FN-pakta kan leia til den konklusjonen at konflikten hadde ein internasjonal dimensjon, i og med at det gjaldt forholdet mellom eit offisielt norsk skip og eit russisk skip. Men når det står ”in their…” siktar det til relasjonar mellom statar, ikkje mellom båtar. I alle fall så lenge det dreier seg om eit sivilt russisk skip, er vi utanfor rekkevidda av maktforbodet. At eit russisk krigsskip er kome til, kompliserer vurderinga noko. Eit mogeleg resonnement er her at skytinga mot passasjerbåten samtidig framstår som ein trussel om maktbruk overfor den russiske marinen.
Det viser seg svært mange hoppar over vilkåret om ”international relations”, og at dei færraste ser kor avgjerande dette er. Det kan skuldast at grensedraginga mellom ekstern maktbruk og intern maktbruk som ledd i vanleg suverenitetsutøving, ikkje blir fokusert så mykje på i læreboka (vert nok rekna som underforstått). At eg nemnde denne sondringa på førelesinga, ser ikkje ut til å ha hjelpt så mykje. Dette leier til at mange studentar kort konstaterer at maktforbodet er drøfta, og så gir seg til å drøfta om vilkåra for sjølvforsvar (art. 51) er oppfylt.
Sjølvforsvarsretten vert det ikkje forventa at ein drøftar, og studentane hadde ikkje fått utlevert art. 51. Men for dei som har gjort det, må ein vurdera kvaliteten av resonnementet likevel. Enkelte kjem brukbart ut av det, andre avslører både mangel på kunnskapar og skjønn.
Ei aktuell problemstilling ved tolkinga av art. 2 (4) er også i kva grad, og korleis, ein skal eller kan trekkja inn dei tre føremåla som er opprekna i siste del av art. 2 (4). Det mykje omdiskuterte spørsmålet om opprekninga av dei tre føremåla skal reknast som ei innskrenking av maktforbodet, melder seg rett nok ikkje i vårt tilfelle. Men kriteriet om krenking av den territoriale integriteten kan nyttast som ei støtte til diskusjonen av om det her dreier seg om maktbruk mellom statar (jf ovanfor). Så lenge den norske kystvakta skyt mot ein sivil russisk båt, på norsk sjøterritorium eller i den tilstøytande sona, skjer det ikkje noko krenking av Russland sin territoriale integritet, og endå mindre av Russland sitt politiske sjølvstende. Studentar som på dette grunnlaget får til eit fornuftig resonnement, bør honorerast for det. Det russiske militærfartøyet kan derimot hevdast å vera (i folkerettsleg tyding) ein del av Russland sitt territorium, eller i alle fall like ukrenkeleg som sjølve territoriet. Men det synest få studentar å koma inn på.
Det avgjerande lyt uansett bli grensedraginga mellom utøving av den statlege suvereniteten og den maktbruken som denne legitimerer, og krenking av ein annan stats suverenitet og integritet. Her kan ein også trekkja inn den karakteren som den tilstøytande sona har, der kyststaten nettopp har lov til, for visse føremål, å strekkja sin jurisdiksjon og (om nødvendig) maktbruk noko ut over territorialgrensa. Studentar som viser godt skjønn her, bør få utteljing for det.
Spørsmål 4 dreier seg om det parlamentariske prinsippet, som er drøfta hjå Andenæs s. 136 flg, og som var tema for oppgåve 2 og det første storgruppemøtet. Den situasjonen som blir skildra i faktum, er det vi kallar eit negativt fleirtal, jf Andenæs s. 143. Det er sikker rett at dette ikkje utløyser noko plikt til å gå av, korkje for den enkelte statsråden eller for regjeringa.
Når spørsmål 4 likevel stiller studentane overfor ei viss utfordring, er det for det første fordi oppgåva uttrykkeleg spør etter ”det parlamentariske prinsippet”. Dermed vert det naturleg først å gjera greie for kva dette går ut på. Det heng dessutan saman med at delsprørsmål a) spør etter ”rett til eller plikt til”. Ein må dermed klargjera at det parlamentariske prinsippet berre regulerer plikta til å gå av, ikkje retten til å gå av. Studentar som kort drøftar om formuleringane av forslag A og B har karakter av mistillitsforslag (noko dei klart nok har), bør få pluss for det.
Delspørsmål b) heng saman med sondringa mellom plikt og rett til å søka avskil. I og med at parlamentarismen ikkje i denne situasjonen gir statsråden plikt til å søkja avskil, oppstår ikkje spørsmålet om regjeringa som heilskap pliktar å gå av som følgje av det negative fleirtalet. Spørsmålet blir dermed redusert til om statsråden sin frivillige avgang utløyser ei plikt for heile regjeringa til å søkja avskil. Det er klart at det ikkje gjer, noko vi har mange presedensar for i praksis.
Spørsmål 5 er eit reint teoretisk spørsmål, jf Seyerstedt m fl s. 134-136, 155 og 160-165. Noko av problematikken var ein inne på i oppgåve 9 om Finanger-saka, og på det siste storgruppemøtet der denne vart drøfta nærare. Mykje av utfordringa vert å forklara ”med eigne ord” kva som ligg i dei aktuelle reglane om EFTA-domstolen og EU-domstolen sin kompetanse. Ei rein gjengiving av teksten er ikkje tilfredsstillande. For å gjera det bra bør ein også kunna forklara samanhengar mellom ODA art. 34 og den øvrige EØS-retten, herunder kvifor samspelet mellom EFTA-domstolen og dei nasjonale domstolane er innretta slik som det er. Eit sentralt stikkord er her samanhengen mellom den manglande overnasjonaliteten i EØS og det at EFTA-domstolen berre kan gi rådgivande fråsegner til dei nasjonale domstolane. Studentar som også kjem inn på kva vekt Høgsterett har meint at ei slik fråsegn skal ha (jf særleg Finanger I-saka), bør få kredit for det.
Når ein så trekkjer inn EU-domstolen sin kompetanse til å treffa prejudisielle avgjerder, aukar utfordringa, og dermed også sjansane til å kunna få vist gode kunnskapar og godt oversyn i denne delen av faget. Særleg bør ein få fram at høgsterett i medlemslanda har plikt til å konsultera EU-domstolen, og også den bindande karakteren til slike avgjerder (for så vidt gjeld jussen), har samanheng med EF-retten sin meir overnasjonale karakter.
Samla vurdering:
Problemstillingane i spørsmål 1 til 4 høyrer dei som ein etter læringsmåla skal ha ”grundig kjennskap” til (med unntak av reglane om statsterritoriet). Det same gjeld spørsmål 5a). Når det gjeld spørsmål 5b) om EU-domstolen, krevst berre ”kjennskap”. Dette må ein ta omsyn til ved sensuren.
For spørsmål 5 sin del er det oppgitt at studentane bør bruka minst 1 time. Dermed blir det naturleg å vekta denne delen av oppgåvesvaret tilsvarande, dvs. at det tel minst 1/6. Ut over dette er det vanskeleg å seia noko bestemt om kva vekt ein skal leggja på kvart enkelt spørsmål i oppgåva. For dei fleste har spørsmål 2 teke forholdsvis mest plass, og det er heilt forsvarleg. Men ein må uansett lata det vera igjen eit viss rom av skjønn frå den enkelte studenten si side over kor mykje ein finn det rett å gjera ut av kvart spørsmål. Ei særleg grundig drøfting av eitt spørsmål (t d spørsmål 5) kan difor kompensera noko for ei noko meir overflatisk drøfting av eit anna spørsmål.
Ved sensuren viser det seg oppgåva skil godt mellom kandidatane. Men samtidig er det få som får full klaff gjennom heile oppgåva. Særleg på spørsmål 3 har også ein del av dei elles gode studentane kome skeivt ut, jf framanfor. Ein bør ikkje trekkja så mykje for dette, dersom drøftinga av dei andre spørsmåla viser ein jamnt solid prestasjon. I grensetilfelle mot A bør ein leggja stor vekt på om studenten har vist sjølvstende og originalitet i drøftingane sine.
|
Sist oppdatert 31. mars 2007 av TEG Kommentarer til denne siden. |