Sist oppdatert 27. mai 2008 av TEG
Kommentarer til denne siden.
UiB : Juridisk Fakultet : eksamen : 2. studieår : JUS121
Denne rettleiinga er søkt utforma i samsvar med Instruks om oppgåvegjeving og sensur for mastergraden, der det heiter:
” Sensorrettleiinga skal kort gjera greie for kva problemstillingar som det er rimeleg å vente at studentane tek opp. Vidare skal det gjerast greie for kva grunnlag kurset har gjeve for å svara på oppgåva. Så langt det er råd, bør det òg gjevast retningsliner for vurderinga.
Ein bør unngå at sensorrettleiinga inneheld ei utførleg framstilling av dei rettsspørsmåla som oppgåva reiser eller kan reise, og på det viset skapar eit urealistisk inntrykk av kva som kan krevjast av studentane.”
Spørsmål 1: Drøft om Regjeringa har heimel i Lov om Norges økonomiske sone § 7 til å gi ei forskrift som regulerer utplasseringa av Stadtvind og andre vindmølleparkar innanfor 200-mils-grensa.
Dette spørsmålet dreier seg om tolking av norsk lov, og har samanheng med det punktet i krava til læringsutbytte der det heiter at studentane ”skal særleg kunna gjera greie for og ta stilling til rettsspørsmål som gjeld … Stortinget sin kompetanse når det gjeld lovgiving”. I oppgåveteksten er legalitetsprinsippet nemnt særskilt, og det er drøfta hjå Andenæs/Fliflet (2006) s. 226-231. I tillegg var det sentralt i gruppeoppgåve 1. Legalitetsprinsippet krev lovheimel for å gjera slike ”inngrep” i t d næringsfridomen. Dessutan følgjer det av legalitetsprinsippet eit visst krav til klarleiken i den aktuelle heimelen. At brot på forskrifta er straffesanksjonert skjerpar dette klarleikskravet.
Likevel er dette lovtolkingsspørsmålet neppe særleg tvilsamt. Vindkraft fell i og for seg under ”produksjon av energi” i ordlyden i § 7. Det som kan skapa tvil er at Havrettskonvensjonen § 56 (1) (a), som elles har nesten same ordlyd, akkurat på dette punktet er noko meir utførleg og talar om ” production of energy from the water, currents and winds”. At den norske lova var meint å gi forskriftsheimel til å utnytta heile det spelerommet for jurisdiksjon som folkeretten gir, jf sitatet frå førearbeida, styrkjer argumentasjonen for at heimelen i dette tilfellet er god nok.
Sjølv om folkerettslege reglar er relevant tolkingsfaktor her, dreier det seg ikkje om bruk av presumsjonsprinsippet. Det går ut på å tolka nasjonal rett slik at det samsvarer med folkerettslege krav. Men her gir folkeretten berre kyststaten kompetanse til å regulera energiproduksjon i sona, ikkje plikt til det.
Spørsmål 1 bør ikkje vera særleg krevjande, men kan likevel avdekka kven som har god eller evt. dårleg forståing for legalitetsprinsippet, den økonomiske sona og forholdet mellom nasjonal rett og folkeretten.
Spørsmål 2: Drøft om søksmålet frå Island må avvisast på grunn av manglande søksmålskompetanse.
Dette spørmålet relatererer seg til det punktet i kravet til læringsutbytte der det heiter at studentane ” kal særleg kunna gjera greie for og ta stilling til rettsspørsmål som gjeld … tvisteløysing ved den internasjonale domstolen”. Det minnar mykje om eit av spørsmåla i gruppeoppgåve 5, slik at studentane burde ha eit godt utgangspunkt for å forstå og drøfta problemstillinga. Hjå Ruud/Ulfstein (2006) er problemstillinga omtala på s. 311-312.
Det følgjer av artikkel 36 andre ledd at staten kan gi ICJ generell jurisdiksjon i høve til alle saker om folkerettsbrot eller fortolkingsspørsmål. Det følgjer også direkte av denne regelen at dette kan gjelda berre i høve til statar som har avgjeve liknande erklæringar. Det at Norge har avgitt ei generell erklæring gjer dermed ikkje domstolen kompetent så lenge Island ikkje har gjort det.
Etter § 36 første ledd kan statar også i det enkelte høvet bringa ei sak inn for domstolen. Men det føreset at dei to statane er einige om det, noko dei i dette tilfellet ikkje er. Ein kan heller ikkje utleia noko plikt av Havrettskonvensjonen art. 279, eller t d av den generelle plikta til fredeleg tvisteløysing i FN-pakta art. 2 (3), til å samtykka til at ICJ tek saka. Begge traktatane presiserer at det er overlate til partane å finna den metoden dei meiner er tenleg, jf formuleringa ”of their own choice” i FN-pakta art. 33 og Havrettskonvensjonen art. 280.
Spørsmål 3: Drøft om forbodet i lova om kvikksølvhaldige produkt også gjeld for dei utplasserte vindmøllene i Stadtvind-prosjektet.
Dette er det klart mest krevjande spørsmålet. Det har samanheng med kravet i læringsmålet om at ” Studentane skal også kunna gjera greie for hovudprinsippa for folkeretten si stilling i norsk rett, og kunna bruka desse i rettsleg problemløysing.” Vidare heiter det i kravet til læringsutbytte at ”Dei skal også kunna gjera greie for lovgivingsprosessen innanfor EØS, fram til EF-reglar vert ein del av norsk rett, og visa kjennskap til overvakingssystemet innanfor EØS.”
Presumsjonsprinsippet er nemnt særskilt i oppgåveteksten, for å sikra at alle trekkjer dette inn, og sjekka forståinga av det. Prinsippet er omtala både hjå Ruud/Ulfstein (s. 64-66) og hjå Seyerstedt m fl ((2004) kap. 14. Også lojalitetsprinsippet er nemnt. Dette er nedfelt i EØS-avtalen art. 3 og omtala hjå Seyerstedt m fl s. 100-101. Spørsmål 3 har elles ein klar parallell til problemstillinga i Finanger I-saka (Rt. 2000.1811), som var hovudtemaet i den siste gruppeoppgåva (8).
Også spørsmål 3 dreier seg prinsipielt sett om ei tolking av norsk lov (inkorporeringslova for forordninga om kvikksølvhaldige produkt). Der er ordyden eigentleg heilt klar på at lova (og dermed forordninga) berre gjeld ut til territorialgrensa (12 nautiske mil). Spørsmålet blir om ein likevel i dette tilfelle må tolka lova utvidande (eller kanskje det er rettare å kalla det ei tilsidesetjing av ordlyden), av omsyn til Norge sine folkerettslege plikter.
Dette gjer at ein som ledd i løysinga av lovtolkingsspørsmålet først må ta stilling til innhaldet i dei folkerettslege pliktene. Den regelen i EØS-avtalen som regulerer den geografiske rekkevidda av avtalen er art. 126 (1). Denne talar for det første om Norges ”territorium”. Etter vanleg språkleg meining skulle dette omfatta land- og sjøterritoriet, men derimot ikkje område utanfor territorialgrensa (der Stadtvind ligg). Men så har EFTA-domstolen i den rådgivande fråsegna uttala at plikta også omfattar den økonomiske sona.
Eit sentralt spørsmål blir dermed kva vekt tingretten skal leggja på EFTA-domstolen si fråsegn. Studentar som berre legg denne slavisk til grunn for tolkinga av art. 126 viser svak forståing for problemstillinga. Etter ODA-avtalen art. 34 dreier det seg berre om ”rådgivende uttalelser”, noko som har samanheng med at Norge har villa halda på sin (i alle fall formelle) suverenitet. Den som har følgt med i timen vil vita at Høgsterett i Finanger I-saka nettopp drøfta kva vekt ei slik rådgivande fråsegn skal ha. Her seier førstvoterande (på vegne av ein samla rett) på den eine sida at Høgsterett har ”myndighet og plikt til selvstendig å ta stilling…”, og på den andre sida at ”uttalelsen må tillegges vesentlig vekt”. (Dette generelle utgangspunktet er seinare stadfesta i Rt. 2007.1003 (speleautomat-saka) par. 79.) Den vidare drøftinga i Finanger-dommen viser at fråsegna har blitt tillagt stor vekt, men at Høgsterett likevel kjenner seg forplikta til å føreta sin eigen gjennomgang av dei relevante tolkingsfaktorane.
Ein student som har forstått dette, og (så langt oppgåva gir haldepunkt for det) drøftar problemstillinga på sjølvstendig grunnlag, slik ein domstol ifølgje Finanger-dommen skal gjera, må få god utteljing for det. Men det er neppe så mykje anna enn ordlyden som talar mot EFTA-domstolen si løysing. Omsynet til føremålet med EØS-avtalen, slik det mellom anna kjem til uttrykk i fjerde ledd av fortalen, gjennom stikkorda ”dynamisk og ensartet” EØS ”grunnlagt på felles regler og like konkurransevilkår” (sjå også art. 1), tilseier at plikta har ei like vid geografisk rekkevidde som i EU-landa (dvs. også omfattar den økonomiske sona). Dette gjeld sjølv om Norge formelt sett ikkje er bunden av EF-domstolen sine dommar avsagt etter at EØS-avtalen vart inngått. (Oppgåveteksten er ikkje tydeleg m o t tidspunktet for den aktuelle rettspraksisen ved EF-domstolen, men EFTA-domstolen si tilvising til ODA-avtalen art. 3 (2) tyder klart på at det dreier seg om rettsspraksis som er nyare enn EØS-avtalen. Elles måtte ein vist til art. 3 (1).)
Oppgåva er likevel ikkje løyst med å klargjera kva den folkerettslege plikta går ut på. Ein må i neste omgang også drøfta kva vekt denne bør ha ved tolkinga av den norske lova. Det er her presumsjonsprinsippet kjem inn. Den som kjenner til kva generell haldning Høgsterett har gitt til kjenne om dette prinsippet, t d i Finanger I-saka, bør få god utteljing for det. Særleg gjeld dette dersom ein kan sjå vårt spørsmål i lys av dissensen i den saka. Her er mykje likt.
Mot ei utvidande tolking av lova talar både det at ordlyden er så klar (særleg gjennom tillegget ”ut til territorialgrensa”), og at ei utvidande tolking vil gå i ein privat part sitt disfavør. Til skilnad frå Finanger-saka er det rett nok tale om å påleggja private ei (konsesjons)plikt i høve det offentlege, ikkje i relasjon til ein annan privat part. Om det bør gjera noko skilnad er likevel ikkje opplagt. Men den som vil starta ny næringsverksemd har kanskje ikkje same ”berettigede forventning” om å sleppa tillleggskrav frå styresmaktene som den som driv etablert næring (t d forsikringsverksemd) innanfor allereie nøye lovregulerte rammer.
Til fordel for ei utvidande tolking talar for det første omsynet til lojalitetsprinsippet i EØS-retten. Høgsterett uttala i Finanger-dommen s. 1827 at presumsjonsprinsippet (og dermed styrken i det) må vurderast på bakgrunn av lojalitetsplikta i EØS-avtalen art. 3. Eit anna moment som talar i Miljøvernforbundet sitt favør er at det ut frå faktum er nærliggjande å tru at ein ved utarbeidinga av § 2 i lova la til grunn ei ordlydstolking av EØS-avtalen art. 126 (1), og at lovgivar difor meinte å gjennomføra dei folkerettslege pliktene fullt ut. Det gjer det lettare å setja seg ut over ordlyden i lovteksten enn dersom lovgivar medvite hadde gitt lova eit anna innhald enn det EØS-pliktene skulle tilseia. Men mot dette igjen kan ein trekkja inn den løysinga som Høgsterett fall ned på i Finanger-saka, og at ein plenumsdom bør ha betydeleg prejudikatsverknad.
Kva løysing ein kjem til i spørsmål 3 bør ikkje vera avgjerande for studenten si utteljing, men heller kva kunnskapar han eller ho legg for dagen, og korleis desse blir applisert på det konkrete tilfellet.
Spørsmål 4 (tel om lag 1/4): Gjer greie for rettsgrunnlaget til maktforbodet og prinsippet om fredeleg tvisteløysing i folkeretten, og drøft kva samanheng er det mellom desse prinsippa.
Den første delen av dette spørsmål spør etter rettsgrunnlaget for dei to prinsippa, og krev eit tydeleg svar. Den andre delen er medvite formulert nokså ope, slik at studentane skal få høve til gjennom ein friare refleksjon å drøfta dei to prinsippa sin funksjon i folkeretten og (dermed) i det internasjonale samfunnet. Maktforbodet er drøfta hjå Ruud/Ulfstein kap. 11, sjå særleg s. 193-195. Prinsippet om fredeleg tvisteløysing er omtala i kap. 18, samt på s. 215-215 (om FN-pakta kap. VI). Begge prinsippa stod sentralt i gruppeoppgåve 6 om Eritrea og Etiopia. I kravet til læringsutbytte heitere det at studentane ”skal særleg kunne gjera greie for … rettsspørsmål som gjeld reglane om statleg maktbruk og intervensjon, tvisteløysing ved den internasjonale domstolen og dei føremåla og prinsippa som FN byggjer på…”.
Oppgåva spør i første del berre etter rettsgrunnlaget til maktforbodet, ikkje innhaldet, sjølv om det kan vera naturleg å nemna dette kort. Rettsgrunnlaget er her dobbelt, noko som går klart fram av læreboka og dessutan vart gjort tydeleg greie for på førelesingane. For det første er rettsgrunnlaget FN-pakta art. 2 (4) og for det andre folkerettsleg sedvanerett (gradvis utvikla i tida etter 2. verdskrigen). Det siste vart tydeleg slått fast i Nicaragua-saka (1986), der domstolen berre hadde fått kompetanse av partane til å dømma på grunnlag av sedvaneretten. Den som får fram det doble rettsgrunnlaget, får samtidig vist at han/ho forstår elementær folkerettsleg rettskjeldelære, der traktatar og sedvanerett er dei to sentrale rettsgrunnlaga. Om ein også nemner at sedvaneretten til skilnad frå FN-pakta også gjeld for statar som ikkje måtte vera medlemer av FN, er det bra. Vi kan leggja til at maktforbodet i dag jamvel blir rekna som jus cogens (ufråvikeleg folkerett), jf Ruud/Ulfstein s. 72 og Cassese, International law (2005, støttelitteratur) s. 202. Dette er det ikkje så sentralt å få med, men vil vera eit pluss for dei som har det med.
Prinsippet om fredeleg tvisteløysing har eit tilsvarande dobbelt rettsgrunnlag: FN-pakta art. 2 (3) og folkerettsleg sedvanerett. Det siste er m a slått fast i Nicaragua-saka (1986) og vart gjort greie for på førelesingane. Men sidan læreboka ikkje er så tydeleg på det sedvanerettslege grunnlaget her, bør ein ikkje trekkja så mykje om dette er oversett.
Den andre delen av spørsmål 4 spør etter ei drøfting av samanhengen mellom dei to prinsippa, og utfordrar til å ”reflektera over samspelet mellom makt, politikk og rett”, som det heiter i kravet til læringsutbytte. At det er ein samanheng mellom dei to prinsippa bør alle kunna sjå. Når statane ikkje har lov til å bruka væpna makt, må tvistar løysast på annan måte. Og om ikkje dei har press på seg til å nytta fredelege midlar, vert maktforbodet lett illusorisk. I Nicaragua-saka slo domstolen fast at prinsippet om fredeleg tvisteløysing er “complementary” til prinsippet om forbod mot maktbruk.
I den nærare drøftinga av denne samanhengen bør ein akseptera ein stor grad av fridom for den enkelte student. Det er her rom for å visa ei meir detaljert forståing for begge prinsippa. I samanheng med maktforbodet står særleg sjølvforsvarsretten (art. 51) og Sikkerhetsrådet sitt monopol på maktbruk i andre tilfelle enn sjølvforsvar (art. 24 og art. 39-42). Difor er dei mest sentrale reglane i FN-pakta kap. VII lagt ved i tekstutdraget til oppgåva. I tilknyting til prinsippet om fredeleg tvisteløysing er det naturleg å koma inn på FN-pakta kap. VI (også lagt ved). Der går det m a fram av art. 33 at partane står fritt til å velja arten av tvisteløysingsmekanisme (sjå også til spørsmål 2 ovanfor). Vidare er det lagt opp til eit samspel med Generalforsamlinga og Sikkerhetsrådet dersom partane ikkje maktar å løysa konflikten sjølve.
Ei god rettesnor for forståinga av prinsippet om fredeleg tvisteløysing gir også Generalforsamlinga si Declaration on Friendly Relations (1970), som av ICJ har blitt tillagt stor vekt (jf m a Ruud/Ulfstein s. 212). Der lyder den aktuelle passasjen (som vart gjennomgått på førelesingane):
• ”States shall accordingly seek early and just settlement of their international disputes by negotiation, inquiry, mediation, conciliation, arbitration, judicial settlement, resort to regional agencies or arrangements or other peaceful means of their choice. In seeking such a settlement the parties shall agree upon such peaceful means as may be appropriate to the circumstances and nature of the dispute.
• The parties to a dispute have the duty, in the event of failure to reach a solution by any one of the above peaceful means, to continue to seek a settlement of the dispute by other peaceful means agreed upon by them.
• States parties to an international dispute, as well as other States, shall refrain from any action which may aggravate the situation so as to endanger the maintenance of international peace and security…”
Denne erklæringa viser at prinsippet ikkje berre inneber ei plikt til i startfasen å søka fredeleg tvisteløysing, men også plikter i tilfelle konflikten ikkje så lett let seg løysa. Partane har både ei plikt til å halda fram å søkja fredeleg tvisteløysing og ei plikt til å avstå frå handlingar som kan medverka til å forsterka konflikten. Særleg det siste har nær samanheng med maktforbodet.
Sjølv om fokus i spørsmål 4 er på to av dei grunnleggjande prinsippa i folkeretten, må det vera lov (men ikkje påkravd) også å koma inn på nokre av dei andre prinsippa, i avgrensa grad. Særleg gjeld dette relasjonen til suverenitetsprinsippet (jf FN-pakta art. 2 (1) og ikkje-intervensjonsprinsippet (jf FN-pakta art. 2 (7).
Samla vurdering: Omfanget og vanskegraden av dei ulike spørsmåla varierer. Spørsmål 1 og 2 bør ein kunna svara forholdsvis kort på, og vanskegraden er ikkje særleg høg. På den andre sida kan desse spørsmåla lett avsløra sviktande forståing for (delar av) faget. For den som har gode kunnskapar gir spørsmål 3 rikeleg rom for nyanserte drøftingar, som kan bli relativt omfattande. Denne drøftinga bør difor telja minst like mykje som dei to føregåande til saman. For å hjelpa studentane med tidsbruken er det sagt at spørsmål 4 skal telja om lag ein femdel. Dette gjer at ein ikkje kan rekna med noko omfattande teoretisk utgreiing her, men likevel må ein også her kunna forventa noko meir enn eit summarisk svar.
Denne sensorrettleiinga er skriven før eksamen. Det kan bli aktuelt å justera rettleiinga i lys av erfaringane under sensurens gang.
|
Sist oppdatert 27. mai 2008 av TEG Kommentarer til denne siden. |